Tolkien’in Zaman’ı – Bölüm 8

0

Bu yazı dizisindeki yazılar Verlyn Flieger’in A Question of Time isimli kitabından faydalanılarak ve kitap içerisindeki konu sırasına uyularak yazılmıştır.


Bir önceki yazıda değindiğimiz George Du Maurier, J.R.R. Tolkien’in çağdaşı olup, zaman yolculuğu, farklı zamanlar ve farklı mekanlar gibi konularda ortaya edebi eser koyan tek kişi değildir. Verlyn Flieger’in bu konuda verdiği örneklerden birisi de J.M. Barrie’dir.

J.M. Barrie

J.M. Barrie, özellikle çocukluk, sonsuza dek çocuk kalma ve başka bir ülke ya da gerçeklik olan “Olmayan Ülke” (Neverland) gibi öğeleri içinde bulunduran Peter Pan isimli eseriyle ünlüdür. Verlyn Flieger, Peter Pan’in Disney uyarlamalarıyla beraber oldukça tatlandırıldığını belirtir. George Du Maurier ile ailevi bağları da olan J.M. Barrie, Du Maurier gibi zamanın ötesine, var olanın dışındaki alternatiflere bakabilmek için fantastik öğeleri kullanmıştır. Ancak Du Maurier’de görülen olumlu hava, Barrie’de biraz daha karanlıktır.

Peter Pan ana karakteri olduğu hikayede, Flieger’in deyişi ile “zamanla saklambaç oynar”. Zamanda yolculuktan ziyade, burada olan, zamanın tutulmasıdır; istenen zamanı yavaşlatmak, mümkünse durdurmaktır. Bunun ana sebebi büyümeme, yani çocukluk cennetini bırakmama isteğidir. Flieger bunu “zaman yolculuğu geçmişe olan özlemden kaynaklanıyorsa, zamanı tutma da gelecek olanın korkusundan kaynaklanıyordur” diyerek yorumlar. Barrie’nin orijinal eserindeki ton, çocukların büyümekten ve yetişkinlerden korkusu üzerine daha fazla odaklanır. Kaptan Hook karakteri ile Barrie, yetişkin olmanın getirdiği olumsuzlukları anlatırken, aynı karakter ile yetişkin olmanın çekiciliğini de anlatmıştır.

Peter Pan'in yazarı J.M. Barrie

Peter Pan’in yazarı J.M. Barrie

Ancak Barrie’nin bu alanda verdiği eser yalnızca Peter Pan değildir. Dear Brutus adlı eserinde, yetişkinlerin dünyasında geçen bir hikaye anlatır. Bu hikayenin konusu, ikinci şanslar ve geçmişte verilen kararların yerine verilebilecek olan alternatif kararlarda yaşanabilecekler üzerinedir. Mary Rose isimli eseri ise yine çocukluk kavramına dokunsa da daha karanlık yaklaşımı olan bir eserdir.  Hayatının farklı evrelerinde kaybolan bir kız üzerine olan bu hikayede Barrie, kızın nereye gittiği, ne yaptığından da çok oluşan ilginç durumlara odaklanmıştır.

Tolkien, Barrie’nin eserlerini güçlü bulsa da belirli noktalarda net bir biçimde Barrie ile ayrılmaktadır. Bunlardan ilki Barrie’nin eserlerinin tiyatro oyunları oluşudur. Tolkien tiyatroyu sevmesine rağmen, tiyatroyu fantastik olanı göstermek için eksik bulur. Bir diğer önemli konu ise Barrie’nin eserlerindeki fantastik olanı işleyiş şeklidir. Tolkien Fearie’yi, fantastik olanı, zaten kendi başına önemli bir alan olarak görür. Tolkien’e göre Barrie işin bu tarafını çok işlememiştir, hatta Tolkien’in kendi tabiriyle bilerek kaçınmıştır. Tolkien bu tarz bir yaklaşımın fantastik olanı oldukça şeytani gösterecek bir yöntem olduğunun altını çizer.

An Adventure / Bir Macera

An Adventure’ın, Tolkien’in dikkatini çekmiş, bilgisi dahilinde olan eserlerden biri olması kuvvetle muhtemeldir. Bu eser yaşanmış ya da yaşandığı düşünülen bir deneyimin hikayeleştirilmesi ile oluşmuştur. Oxford’daki St. Hugh’s College for Women’in müdürü ve müdür yardımcısı olan Charlotte Moberly ve Eleanor Jourdain, Paris’te Versay Sarayı’nı gezmektedirler. Sarayın bahçesinde gezdikleri esnada bu iki hanım yollarını kaybederler ve kendilerini farklı bir patikada bulurlar. Bu yol sonucu geçtikleri koru, ufak bir kulübe ve bir köprünün ardından kendilerini Versay Sarayı’nın bahçesindeki bir yapı olan Petit Trianon’un arka bahçesinde bulurlar. Oldukça rahatsız hissetmektedirler. Petit Trianon’un arka bahçesinde eski dönem kıyafeti giyen insanlar görürler, içlerinden biri de yine eski döneme ait olan yazlık kıyafetler giyen bir kadın görür.

İki kadın Petit Trianon’a girdiklerinde kendilerini Versay Sarayı’ndaki rehberli bir turun içinde bulurlar. Kayboldukları anda beraber olmalarına rağmen, yaşadıkları bu deneyim hakkında konuşmazlar. İkisi de aynı şeyleri gördüklerini, sonradan konuşurken anlarlar. 10 Ağustos 1901 yılında yaşadıkları bu deneyim hakkındaki spekülasyonları, bir an için Kraliçe Marie Antoinette’in hatıralarını gördükleridir. İlerleyen yıllarda saraya yaptıkları bir çok seyahatte aynı yolu ararlar ama bir daha bulamazlar. Onlara göre, gördükleri şeyler geçmişe ait hatıralardır. Bu psişik deneyime ait yazdıkları An Adventure isimli eser, 1911 yılında yayınlanır ve George Du Maurier’in Peter Ibbetson eseri gibi oldukça popüler olur.

Hikaye Oxford’da görevli olan iki yazar hakkında pek de olumlu düşünceler oluşturmamış, hatta sonucunda yazarlardan birisi hikayeden geri çekilmiştir. Yazarların aslında iyi niyetli oldukları ve bir aldatmaca yapmak istedikleri düşünülmemiş olsa da genel kanı biraz kendilerini kandırdıkları yönünde olmuştur. C.S. Lewis, Dark Tower isimli kendi zaman yolculuğu hikayesinde bu hanımlara atıfta bulunur. Verlyn Flieger, Tolkien’in de Oxford’da oluşan bu ünden ve C.S. Lewis’in yaptığı atıftan yola çıkarak, bu eseri bildiği kanaatindedir. Ancak Flieger, bu eserin Tolkien’i direk etkilemekten çok, özellikle zihnin bilinç dışı güçleri ve hareketleri konusundaki fikirlerini destekleyici bir etkisi olduğunu düşünür. Yine de Flieger, Tolkien’in zaman konusunda yazan çağdaşları açısından bu hikayeyi de önemli görür.

Flieger’in An Adventure’a atfettiği önemin bir diğer yanı da, 20. yüzyılın başında özellikle okült alanda oluşan yoğunlaşmadır. Bu hikayenin psişik yanı, dönemin zihnin ve ruhun gizli, keşfedilmemiş potansiyelini arayan okültistlerini de akla getirir. William Butler Yeats, A.E. Waite ve onun Altın Şafak topluluğu, Aleister Crowley’nin Gümüş Yıldız Tarikatı, Madame Blavatsky’nin Teozofi’si, Rudolph Steiner’ın Antropozofi’si, Gurdjieff ve Ouspensky’nin öğretileri bu dönemde hız kazanan metafizik unsurlardır. Zamanın mahiyeti, zihnin güçleri, başka diyarlar ya da başka gerçeklikler gibi kavramlar, metafizik arayışta yükselen konular haline gelir. Bu alanda değerlendirilebilecek diğer isimler ise Henry James ve John Balderstone’dur.

Ünlü Amerikalı ressam John Singer Sargent'ın fırçasından Henry James

Ünlü Amerikalı ressam John Singer Sargent’ın fırçasından Henry James

The Sense of the Past / Geçmiş Hissi

John Balderstone, Berkeley Square isimli tiyatro oyununu, Henry James’in yarım kalmış olan hikayesi The Sense of the Past’tan uyarlamıştır. İlginç bir biçimde bu iki yazarın da George Du Maurier ile dostlukları vardır. Henry James’i bir zaman yolculuğu hikayesi yazmaya motive eden, kendisinin gizemli ve olağanüstü olan şeylere ilgisiydi. Henry James, The Sense of the Past’ta Londra’da kendisine bir ev miras kalan bir adamın, evin geçmişteki sahiplerinden (kendi akrabası olan, hatta kendisiyle aynı ismi taşıyan) birisiyle yer değişimini anlatır. Bu değişimde bilinç aynı kalırken, görüntü değişmektedir. Ancak James bu eseri hızla değişen dünyadan, yeni yüzyıldan ve savaştan oldukça etkilendiği için yarıda bırakmıştır. John Balderstone ise aynı hikayeyi, tiyatro oyunu şeklinde devam ettirir. Tiyatro oyunu olduğu için biraz daha yumuşak bir hale gelip, James’in daha “hayaletvari” diyebileceğimiz tarzını kaybetse de oyun başarılı olmuştur.

Flieger, Tolkien’in bunu okuyup okumadığını bilmemekle beraber, oyunu seyrettiğini belirtiyor. Tolkien’e olan etkisinin derecesi bilinmese de, Tolkien’in zamanda yolculuk yöntemi olan, ataların zihnine gidişin bu eserde biraz daha farklı bir biçimde de olsa benzer ele alınışı, bir kıyaslama yapmayı beraberinde getiriyor. Flieger’e göre Tolkien The Lost Road, The Notion Club Papers ve  Yüzüklerin Efendisi ile, James’in The Sense of the Past hikayesi ile çok yaklaşıp bulamadığı, “en büyük keşfine” ulaşmıştır. Flieger bu keşfi şu şekilde anlatır:

Daha da ötesi, James’in çok yaklaşıp ancak asla bulamadığı “en büyük keşif”, The Lost Road, The Notion Club Papers ve en çok da Yüzüklerin Efendisi ile Tolkien’e kalmıştır, bu da tüm yazı eyleminin, nihayetinde bir kişinin kendi içine olan yolculuğu olduğudur, böylece geçmişe olan herhangi bir yolculuk, bir anlamda kişinin kendi kişisel geçmişine olan yolculuk olmalıdır.

Devam edeceğiz…


‘Peter Pan’ İllüstrasyonu © Gift Lee

Paylaşın.

Yazar Hakkında

Leave A Reply