Silmarillion’da öğrendiğimiz kozmolojide en önemli değişim, Valinor’un içinde yer aldığı Aman diyarının, Númenor’un batışının ardından bir biçimde dünyanın dışına çıkarılmasıdır. Bunun ardından da dünya artık düz bir dünya olmaktan çıkıp yuvarlak bir dünyaya dönüşmüştür. Bu anlatım üzerinden görebileceğimiz şey, Elfler’in yavaş yavaş Orta Dünya’dan ayrılması ve dünyanın İnsanlar’ın hükmüne geçmesi diyebiliriz, ki buna farklı bağlamlarda defalarca değinmeye çalıştım. Dünyanın bu kırılışının ardından Aman diyarına artık tek geçiş, Düz Yol (The Straight Path) üzerinden olmaktadır ve bu yol Elfler ile sadece Yüzük Kardeşliği’nin üyeleri gibi diğer bazı lütuf bahşedilmiş kişilere açıktır.
Bu dönüşümün ardından oluşan kozmolojiyi nasıl adlandıracağımız konusunda henüz şüpheliyim. Aman diyarı bir başka gezegen mi olmuştur ya da bir başka boyuta mı geçmiştir? Düz Yol kavramı solucan deliği midir? gibi sorular ve bu soruların onlarca farklı yorumu, Tolkien hayranlarının ve bu konuda çalışan akademisyenlerin kafasını hep kurcalayagelmiştir. Belirttiğim gibi henüz bir cevabım yok, ancak J.R.R. Tolkien de bize bu konuda ipuçları bırakmanın yanında, kafamızı karıştıracak farklı şeyler de yazmıştır.
Tolkien 1958 yılında Rhona Beare’e yazdığı ve sorularını cevapladığı mektupta (211. Mektup), Arda hakkında şu görüşleri ifade etmiştir:
Metnin Aslı
Arda ‘realm’ was the name given to our world or earth, as being the place, within the immensity of Eä, selected to be the seat and special domain of the King – because of his knowledge that the Children of God would appear there.
J.R.R. Tolkien / Letters of J.R.R. Tolkien / Letter 211
Çevirisi
Arda ‘diyarı’ dünyamıza ya da yerküremize verilen isimdir, Eä’nın enginliği içinde, Kral’ın yerleşimi ve özel mekanı olarak seçilmiştir – çünkü Ilúvatar’ın Çocukları’nın burada ortaya çıkacağı bilgisine sahiptir.’
J.R.R. Tolkien / J.R.R. Tolkien’in Mektupları / 211. Mektup
Mektubun bağlamında “Kral” tabiri ile Manwë’nin kastedildiği anlaşılmaktadır ve Manwë ile Melkor arasında Arda üzerinde yapılan mücadele anlatılmaktadır. Alıntıladığım bölümde ise Arda için Türkçe’ye “diyar” ya da belki “alem” olarak çevirebileceğimiz “realm” kelimesi kullanılmıştır. Christopher Tolkien’in babasının notlarını toplayarak yayınladığı History of Middle Earth serisinin 10. kitabı olan Morgoth’s Ring’in “Athrabeth Finrod ah Andreth” bölümünde, Tolkien Arda üzerine farklı bir yaklaşımda bulunmuştur.
Tolkien, Morgoth’s Ring kitabındaki notlarda Arda diyarının ya da kavramının sadece bizim dünya ya da yerküre olarak gördüğümüz tek bir gezegeni nitelemediğini ifade etmiştir. Tolkien net bir biçimde Arda diyarının Güneş Sistemi ile eşleşmesinin daha doğru olacağını belirtmiştir. Bu noktadaki kafa karışıklığını gidermek için şu önermede bulunmuştur. Bildiğimiz kozmolojik bilgiler önce Valar’dan Eldar’a (Valinor’a giden, Valar ile birebir ilişkide bulunan Elfler), onlardan Valar ile birebir ilişkide bulunmayan Elfler’e ve onlardan da İnsanlar’a geçmiştir. Eldar’ın özellikle sevgisi ve ilgisi yerküre (earth) üzerine olduğu için Arda ile yerkürenin eşleşiyor gibi gözükmesi, anlatımın ve aktarımın getirdiği bir konudur. Eldar’ın temel ilgi alanları, onların tarihinin geçtiği olaylar ve yerlerdir. Kainatın büyüklüğü ve uzaydaki uzaklıklar onlar için önemsizdir, çünkü onlar Arda’ya bağlıdırlar.
Tolkien’e göre bu anlatılanların, insanların Güneş Sistemi’nin evrendeki yeri ve konumu ile ilgili günümüzde sahip oldukları bilgilerle ciddi bir çelişki noktası bulunmamaktadır. Bunu söylerken şu sözleri de eklemiştir:
Metnin Aslı
It must be remembered, however, that it does not necessarily follow that ‘True Information’ concerning Arda (such as the ancient Eldar might have received from the Valar) must agree with Men’s present theories.
J.R.R. Tolkien / The History of Middle-earth / Chapter 10 /
Morgoth’s Ring / Athrabeth Finrod ah Andreth / Note 2Çevirisi
Ancak şu akıldan çıkarılmamalıdır ki, bu, Arda hakkındaki ‘Hakiki Bilgi’ (kadim Eldar’ın Valar’dan edindiği bilgi) İnsanlığın günümüzdeki kuramları ile örtüşmelidir, gibi bir yolu izlemek zorunda değildir.
J.R.R. Tolkien / Orta Dünya’nın Tarihi / 10. Bölüm /
Morgoth’un Yüzüğü / Athrabeth Finrod ah Andreth / 2. Not
Devam edeceğiz…
