Alt-yaratı ve Tolkien’in Büyüsü

4

Büyü ve sihir gibi kavramları gündelik hayatımızda genellikle olağandışı unsurlar olarak kullanmaktayız. Bunun en önemli sebeplerinden birisi de, yaşadığımız çağı alet üzerinden tanımlayarak, teknoloji çağı olarak adlandırmamızdır. Bilim çerçevesinde tanımladığımız fiziksel, elektromanyetik ya da radyoaktif kuvvetlerin oluşturduğu etkiler ve bunlar sonucu oluşan tepkiler, kendi dünya anlayışımızı da etkilemiştir. Örneğin elektromanyetik kuvvetin varlığını ve mahiyetini anlamamızdan önceki dönemlerde yaptığımız çıkarımların, bu kuvveti anladığımızda boşluğa düşmelerini ve artık anlamını yitirmelerini görmemize rağmen, dünyayı halen bildiklerimizden başka bir bilgi yokmuş gibi değerlendirmek, kendimizi en iyi kandırma yollarından biri olmaya devam ediyor. 

İrfan ve bu kelimeden türeyen arif kelimesinin anlamını incelediğimizde ise sadece bilmek ile sınırlı olmayan, içinde anlayış ve sezgi gibi kavramları da barındıran daha geniş bir sahayı niteliyoruz. Kendisi de benim için bir arif olan J.R.R. Tolkien’in, bildiklerinden öte anlayışı ve sezgisiyle ortaya koyduğu makine ve büyü benzerliği, bizim için ezber bozan bir görüş haline geliyor.

The Machine is our more obvious modern form though more closely related to Magic than is usually recognised.

J.R.R. Tolkien / The Letters of J.R.R. Tolkien / Letter 131

Makine bizim daha göz önünde olan çağdaş biçimimiz olsa da Büyü ile genellikle fark edildiğinden daha fazla alakalıdır.

J.R.R. Tolkien / J.R.R. Tolkien’in Mektupları / 131. Mektup

Tolkien’in biçim kelimesi ile kastettiği kavram, varlıkların kendi içlerinde varolan yetenek ve kuvveleri geliştirmek yerine aletlerini geliştirmeleri ya da içlerinde var olan yetenek ve kuvveleri, yozlaşarak dünyayı tehdit etmek ya da diğer iradelere diz çöktürmek için kullanmalarıdır. Yani günümüzün aletlerinin ya da teknolojisinin tahakküm amacıyla kullanılması gibi, büyü de benzer bir biçimde kullanılabilir. 

Tolkien kendisinin de büyü kelimesini kullanırken oldukça tutarsız olduğunu kabul eder. Hatta Galadriel’in bu konudaki sözlerinde yer alan eleştirel tavrı kendi üstüne de alır. “Galadriel’in Aynası” bölümünde, Galadriel Sam’i aynaya bakmak için çağırırken şu sözleri kullanır:

‘Ya siz?’ dedi Galadriel, Sam’e dönerek. ‘Çünkü bu sizin halkınızın sihir diyebileceği türden bir şey sanırım; gerçi tam olarak neyi kastettiklerini bilemiyorum; galiba Düşman’ın aldatmacaları için de aynı kelimeyi kullanıyorlar. Lâkin böyle demek isterseniz, işte bu Galadriel’in sihri. Elflerin sihirini görmek istediğinizi söylememiş miydiniz?’

J.R.R. Tolkien / Yüzüklerin Efendisi / Yüzük Kardeşliği / Galadriel’in Aynası

Tolkien’in eserlerinde Elfler’in de büyü yaptığını görürüz. Ancak Galadriel’in sözlerinden anladığımız gibi, bu aslında bir insan bakışı ile yapılmış bir tanımlamadır. Elfler’in arasında da kabiliyet, yetenek ve kuvve gibi unsurlar açısından farklılıklar mevcuttur, ama bu farklılıklar İnsanlar’ın, örneğin resim yapma ya da marangozluk yetenekleri açısından ayrışması gibidir. Galadriel gibi bir karakterin aynasıyla ortaya koyduğu ve kendisinin rehberlik olarak tanımladığı eylem, bir Elf için özel olan ancak olağandışı bir şey değilken, bir Hobbit açısından oldukça olağandışı, erişilmesi mümkün olmayan ve işleyişi anlaşılamayan bir eylem olduğu için büyü olarak tanımlanmaktadır.

Aynı örneği sürdürürsek, bir kişinin yaptığı resim, ona bahşedilen yaratılmış unsurların tekrar kullanımıyla ulaşılan bir alt-yaratıdır (sub-creation). Yaratılmış unsurlar, resmi yapanın kullandığı fiziksel malzemeler kadar, bu malzemeleri kullanmasını sağlayan kabiliyet ve ilhamı da içerir. Galadriel’in Aynası ile bir örneğini gördüğümüz ve Sam’in Elf büyüsü olarak tanımladığı kavram ise Elfler’in kabiliyeti dahilinde olan bir alt-yaratı örneğidir. Resim yapan insan örneğinde olduğu gibi, her Elf bu kabiliyette olmayabilir ama her Elf en azından bir noktaya kadar büyünün mahiyetini anlar ve Hobbitler gibi şaşkınlığa düşmez. 

Ancak bu hadisede Galadriel bize başka bir kapıyı da açmıştır. Elf büyüsü olarak tabir ettiğimiz şeyle Düşman’ın aldatmacalarını keskin bir biçimde ayırır. Bir Hobbit için olağandışı olan Elf büyüsü ve Düşman’ın aldatmacaları, bu olağandışılıktan ötürü büyü kavramı ile karşılanır. Galadriel’in koyduğu bu ayrımı Tolkien şöyle açıklar:

Their ‘magic’ is Art, delivered from many of its human limitations: more effortless, more quick, more complete (product, and vision in unflawed correspondence). And its object is Art not Power, sub-creation not domination and tyrannous re-forming of Creation.

The Letters of J.R.R. Tolkien / Letter 131

Onların (Elflerin) ‘büyüsü’ Sanat’tır, insanı sınırlarının pek çoğundan azat eder: daha zahmetsiz, daha çabuk, daha bütün (ürün ve hayal kusursuz uygunluktadır). Ve amacı Sanat’tır Güç değil, alt-yaratıdır, tahakküm ve Yaratılış’ın zalimce biçiminin değiştirilmesi değil.

J.R.R. Tolkien’in Mektupları / 131. Mektup

Tolkien’in eserlerinde gördüğümüz ve genel olarak büyü olarak tanımladığımız pek çok hadise, bizim için büyü kapsamına girerken, yapan karakterler açısından kendilerinde yer alan kabiliyetlerin kullanılması dışında bir anlama gelmemektedir. Niyetler ve motivasyonlar ile yapılan şeyin sonucu bir alt-yaratı da olabilir, Yaratan’dan intikam alırcasına var olanı bozmak ve yozlaştırmak da olabilir.

Paylaşın.

Yazar Hakkında

4 yorum

  1. Tebrikler İlhan Bey çok güzel yazmışsınız her şeyi. Elektromanyetiğin yani çekim denilen olgunun görüntüsü duygular ise makine görüntüsü o hislerin çeşitliliğinin makinenin çeşitliliğiyle görebiliriz. Makinede de çok fazla alet vardır ki her biri bir işlev için tasarlanmıştır. Duyguların hareketliliğinde de bir çok hissin birleşimini görürüz. Galadriel’in koyduğu ayrım budur. Hislerin birleşiminde yıkıcılık yoktur fakat makine haline getirildiği zaman ayrılığı körükler. Hislerin coşkusuna marifet denir ki bu bütün olanı hissetmeye çalışmak demektir. Bu yazı gerçekten harika olmuş emeğinize sağlık.

  2. Ömer Faruk on

    Değerli Sutuboğda ailesinin(yazarların ve okurların) Ramazan bayramını tebrik ederim. Allah tefekkurlerinizi artırsın. Bu yolculukta sizleri güzel sürprizlere karşılaştırsın inşallah. Tekrardan iyi bayramlar

    • Sutu Boğda on

      Bayram tebriğiniz için çok teşekkür ederiz. Bizler de siz ve bütün okuyucularımızın Ramazan Bayramı’nı tebrik ediyoruz. Yolumuza serilecek bütün güzellikleri hep beraber kucaklamak ümidiyle inşallah.

  3. Bu güzel yazı için çok teşekkür ederiz. Hep düşünmeye çalıştığım konu üzerine giriş olmuş sanırım. Mesela bu şekilde ki girişten sonra valara doğru geçiş çok kolay oluyor zihinde. Yani Vaların yaratınımları gibi gözüken olağanüstü güzellikler hem Alacanın dediği gibi Hislerin coşkusuna örnek hemde Allahın izniyle ve verdiği kaabiliyetlerle oluşan bir sanata örnek oluyor. Algılamak kolaylaşıyor. Buradan Gök ehline selamlar. Yağmur duasına çıkar gibi “Gökten” tefekkür, ilham ve keşfi bilgi yağması için dua ediyorum. Yağmur arttıkça yaradılış hakikatine olan hayranlık ve sevgi artıyor . İnşallah dünyadaki kardeşliğinde artmasına vesile olur yağan yağmurlar.

Reply To alaca Cancel Reply