Tolkien’in Zaman’ı – Bölüm 25

0

Bu yazı dizisindeki yazılar Verlyn Flieger’in A Question of Time isimli kitabından faydalanılarak ve kitap içerisindeki konu sırasına uyularak yazılmıştır.


J.R.R. Tolkien’in zaman seyahati temalı The Notion Club Papers (TNCP) ve The Lost Road (TLR)  eserlerini bu yazı dizisinin son bir kaç yazısında işlemeye çalıştım. Ancak daha sonraki dönemlerde, özellikle TNCP üzerine ayrı bir yazı dizisi oluşması gerektiğini düşünüyorum. Bunun sebebi hem yarım kalmış olmasına hem de kısa bir metin olmasına rağmen oldukça yoğun bir içeriğe sahip oluşudur. Örneğin farklı noktalarda, telepati, ruh-beden ayrımı, zamanda ve mekanda seyahat gibi özel konulara da değindiği görülüyor. Bu detayları gelecekte benim ya da Sutu Boğda yazarlarından birisinin yazacağı bu yazı dizisine havale etmeyi daha doğru buluyorum. Zira bu iki esere odaklandığımızda temel konumuz olan Tolkien’in zamanı anlayışının biraz dışına çıkabiliyoruz.

Daha önceki yazılarda da belirttiğim gibi TNCP’nin yazılmış olan iki bölümünden ilki Ramer karakteri üzerinden, ikincisi de Lowdham karakteri üzerinden yürümekteydi. Ramer’ın baş rolde olduğu ilk bölümün odaklandığı konu, rüyalar ve rüyalarda zihnin ya da ruhun bedenden bağımsız hareket ediyor oluşuydu. Bunun yanında telepatik düşünce, bedenlenme gibi farklı konularda da sözler söyleniyordu. Ramer rüyalarında bambaşka dünyalara yolculuklar yapıyordu ve bu yolculukları toplantılarda dostlarına aktarıyordu. Bu dünyalar, bizim dünyamızdan farklı olan yapılara sahiplerdi. Bu yapıların güzelliği Ramer’ın sıklıkla vurguladığı bir noktaydı; gökyüzünün, yıldızların ve renklerin başka olduğu dünyalardı. Bu noktada Tolkien için özel olan bazı şeyler de hikayeye dahil oluyordu. Ramer rüyalarını dinleyenlere gittiği yerlerin isimlerini de söylüyordu: Emberu, Ellor Eshurizel, Minal-zidar bu isimlerden bazılarıydı. Yani diller yine işin içine giriyordu.

Dostları Ramer’a bu isimleri nereden bulduğunu, bu isimlerin gittiği yerlere kendi taktığı isimler olup olmadığını, bu isimleri duyup duymadığını hep soruyorlardı. Burada da Ramer’ın “asıl dil” kuramı devreye giriyordu. Ramer’a göre bir kişinin ana dili, asıl dili olmayabilirdi. Asıl dil soydan gelen, toplu hafızanın derinliklerinde bir yerlerde gömülü, geçmiş bir dünya deneyimine ait olabilirdi. Bu kuram daha önce değindiğim gibi Tolkien’in de Peri Masallarına Dair isimli metinde anlattığı bir konuydu. Tolkien, Ramer’ın ağzından kendi görüşünü, oldukça kuvvetli bir bağlamda aktarmıştı. Bu bir yandan da Tolkien’in Eski İngilizce (Anglo-Sakson dili, Old English) hakkında hissettiği şeydi. Kendisi bu dili sanki hep tanıyor gibiydi. Tolkien için dil, hafızaya açılan bir kapıydı, burada hafıza ile aslında zihnin derinliklerinde yer alan geçmişe ait anılar da kastediliyor. Flieger bunu şu sözlerle açıklıyor:

Metnin Aslı

Indeed, language is memory, containing deep within its vocabulary and syntax the history of its speakers and, on a psycho-mythic level, is itself embedded in the soul-memory of the human organism.

A Question of Time / p.140

Çevirisi

Gerçekten, dil hafızadır, kelimelerinin ve sözdiziminin derinliklerinde, o dili konuşanların tarihini taşır ve, psiko-mitik seviyede, insanın ruh hafızasında gömülüdür.

A Question of Time / s.140

Flieger bunu TLR’un ardından gelen bir gelişim olarak adlandırır. Çünkü TNCP’de Tolkien’in anlattıkları ve anlattığı yöntem (message – medium) birbirine daha iyi uymuş ya da diğer bir deyişle daha iyi birleşmiştir.

Metnin Aslı

If time-travel is the genre, and dream the transporting mechanism, language is at once the ignition point, the content, and the theme of The Notion Club Papers.

Verlyn Flieger / A Question of Time / p.140

Çevirisi

Eğer tür zaman seyahati ise, ve ulaşım düzeneği rüyalarsa, dil de The Notion Club Papers’ın ateşleme noktası, içeriği ve temasıdır.

Verlyn Flieger / A Question of Time / s.140

Bu dönüşüm ikinci bölümde Lowdham’ın devreye girişi ile daha belirgin hale gelir. Ramer’ın rüyaları ve rüyadaki hafızası ne kadar görsel ve mekansalsa, Lowdham’ın anlattıkları bir o kadar işitsel ve dile yönelikti. Gözlerinin önünde görüntüler görmüyordu, zihninde kelimeler duyuyor ve bu kelimeler bazen gözlerinin önünde şekilleniyor, cisimleşiyordu. Lowdham bunları dilsel hayaletler olarak tanımlıyordu. Lowdham’ın deneyimlerinde aklında oluşan iki farklı dil vardı. Bunlardan birisine Avallonian, diğerine de Adunaic diyordu, ve Adunaic’in Avallonian’a dilsel değil tarihsel bir bağı varmış gibi gözüküyordu. Bu diller sırasıyla Quenya ve Númenor dilleriydi.

Bunun yanında Lowdham biraz da Eski İngilizce dilinin olduğunu da farkediyordu. Ve bir cümle, değişik formlarda defalarca tekrar ediyordu. Bu cümlenin anlamı ise “a straight way lay westward, now it is bent” yani “batıya doğru düz bir yol vardı, şimdi o yol dönüyor.” Bu da Tolkien okuyucuları için hiç yabancı bir cümle değildi. Çünkü Númenor’un Çöküşü hikayesi ile direk bir bağlantı bu şekilde kuruluyordu. Ve tabi “düz yol” tabiri bizlere Eärendil hikayesini hatırlatıyordu. Lowdham karakterinin detaylarına girildiğinde TLR’da yer alan baba-oğul soy ilişkisini de yakalayabiliyoruz. Tolkien bunu TNCP’de de kullanmayı ihmal etmemiş.

Görüldüğü gibi Tolkien’in aslında mesajı ile ilgili herhangi bir değişimi neredeyse hiç olmamış. Bunun yerine hikayeyi ve bağlamı değiştirerek, sanki mesajını en iyi aktarabileceği bir yöntem aramış gibi gözüküyor. Elf dili ile Eski İngilizce bağlantı vurgusu sürekli yapılıyor ve bu tabi ki günümüz İngilizcesi için bile bir kaynak oluşturuyor. Diller üzerinden kurduğu bu bağlantıyı, mekan  ve zaman açısından her şeyin düğümlendiği Númenor’da kuruyor. Bu aynı zamanda geçmiş yazılarda belirttiğim gibi, Atlantis hikayesi üzerinden bizim gerçekliliğimize dokunuyor. Burada akla gelen soru şu oluyor, Efsane-i Tolkien (Tolkien’s Legendarium) ile gerçekliğimizi dil, mekan ve zaman üzerinden bağlayabiliyoruz, ancak baba-oğul ilişkisinde bu bağı tam kuramıyoruz. Bu durumda bu bağın kurulmasının tek yolu baba-oğul ilişkisine örnek teşkil edecek bir yöntem olacaktır. Peki bu baba-oğul çifti nerededir ve Tolkien’in kendisi bu ilişkiye örnek midir?


Tengwar Kaligrafisi © Lucia Deetz
Paylaşın.

Yazar Hakkında

Leave A Reply