Tolkien’in Zaman’ı – Bölüm 22

0

Bu yazı dizisindeki yazılar Verlyn Flieger’in A Question of Time isimli kitabından faydalanılarak ve kitap içerisindeki konu sırasına uyularak yazılmıştır.


The Lost Road ve The Notion Club Papers

Verlyn Flieger, J.R.R. Tolkien’in zaman seyahati temasını işlediği fakat tamamlamayı başaramadığı eserler olan The Lost Road (TLR) ile The Notion Club Papers’ı (TNCP) farklı yönlerden karşılaştırmıştır. Bu karşılaştırmaya hazır bir ortamın olmasının nedeni hem hikayelerin tematik benzerliğinde hem de Tolkien’in yayıncısına yazdığı mektupta bulunabilir. Bu mektupta Tolkien, yarım kalmış TLR’de değerli ne varsa, bunları tamamen farklı bir ortamda ve çerçevede işleyeceği yeni bir hikaye yazdığını belirtmiştir. Tolkien’in bu yorumu, zaten birbirlerinin devamı olan bu iki eserin sıklıkla karşılaştırılmalı olarak incelenmesine de yol açmıştır.

Flieger’in karşılaştırmalarında ortaya koyduğu donelerden ilki, iki eserin kurulduğu evrenler üzerinedir. Bu karşılaştırmayı yaparken TLR için ortaya koyduğu ve TNCP’de daha gelişmiş bulduğu ilk özellik anlatımdır. İkisinin de ana teması zaman seyahati olsa da, TLR’nin anlatımı oldukça durağanken, TNCP’deki anlatım hareketli ve gerilimlidir. Hikayelerdeki karakterler de tamamen farklıdır. TLR’de bir deniz kıyısındaki kulübelerinde yaşayan Errol ailesi, yerlerini entellektüel birikimleri olan Oxford beyefendilerine bırakmıştır. Karakterlerdeki bu keskin değişim, mekanları, diyalogları ve atmosferi de değiştirmiştir. Flieger bu değişimi oldukça olumlu görerek, ortaya çıkan ikinci eserin anlatım açısından daha kuvvetli olduğunu belirtir. Tema sabit kalsa da bu denli değişen içerik, eserler arasında bir tür farkı oluşmasına da neden olur. Flieger bu durumu şu şekilde yorumlar:

Metnin Aslı

Either as the result or possibly as the cause of these changes, the narrative shows a decided tilt away from pure fantasy towards science fiction.

A Question of Time / p.126

Çevirisi

Bu değişimlerin sonucu ya da muhtemelen sebebi olarak, anlatım saf fantastik türden bilimkurguya doğru kararlı bir kayma gösterir.

A Question of Time / s.126

Flieger türde yaşanan bu değişim için yine Tolkien’in çağdaşları üzerinden örnekler verir. TLR’da içkin olarak var olan o romantik nostaljik hava, TNCP’de yerini Olaf Stapledon’un eserlerindeki geleceğe olan zihinsel seyahatlere ve H.G. Wells’de var olan kuramsal tartışmalara, diyaloglara bırakır. Bir diğer yandan TNCP’nin atmosferi de farklıdır. Daha karanlık ve Flieger’in deyişi ile gotik olan bu atmosfer, Inklings’in bir üyesi olan Charles Williams’ın psikolojik gerilimlerini andırır. Tüm bu öğeleri içinde barındıran TNCP, daha çağdaş ve ana akıma daha yakın bir konuma yerleşir.

Flieger ana akım tabirini özellikle kullanır. Çünkü Tolkien’i tüm dünyaya tanıtan asıl eserler, fantastik edebiyatın baş yapıtları halindeki eserlerdir. Bu eserler ana akımın dışında olmakla beraber çığır açıcılıkları ile fark oluşturmuşlardır. Bu durum Tolkien’in biricikliğinden kaynaklanmaktadır.

Daha önceki yazılarda da belirtildiği gibi, Tolkien için zaman kavramının özel oluşu, TLR’un ya da TNCP’ın yazma sırasında oluşmamış, bilakis bu eserler zaman kavramını anlatabilmek üzerine yazılmışlardır. Yine geçmiş yazılarda, zamanın Tolkien tarafından farklı yorumlanışının diğer eserlerdeki örnekleri görülebilir. Ancak iş zaman ve zamanda seyahat kavramlarını merkeze alan bir hikaye yazmaya geldiğinde Tolkien iki denemesinde de başarısız olmuştur.

TLR ve TNCP eserlerinin tür olarak farklı olmasının ya da Verlyn Flieger’in böyle bir yorumda bulunmasının asıl nedeni, Tolkien’in arayışıdır. Bu arayışın temel motivasyonu ise Tolkien’in zamanda seyahati işlemeye çalışırken ortaya koymaya çalıştığı çok büyük bir mekanizmadır. Bu mekanizma Atlantis/Númenor öğeleri ile bir yandan tarihe ve efsanelere bağlıyken, diğer yandan da rüya, bilinç ve dil gibi kavramlarla insana bağlıdır. Zaman kavramı da bu mekanizmayı sarıp sarmalamıştır. Bu nedenle Tolkien’in aslında bir zaman seyahati hikayesine yüklediği anlam, o hikayenin kaldırması için ağır bir yüktür.

Bu arayış Flieger’in tür değişimi olarak gördüğü, fantastikten bilimkurguya olan kaymanın da nedenlerindendir. TLR evreni daha fantastik bir evren olmasına rağmen anlatıma ve üretkenliğe yeterli katkıyı vermekte eksik kalmıştır. TNCP bu arayışın sonucu olarak hem yazının başındaki örneklerde belirtilen güçlü yanları taşıması nedeniyle hem de daha modern bir anlatıma sahip oluşuyla görece daha iyi bir başlangıç olmuştur. Ama bu durum bile Tolkien’in anlatmak istediği geniş içeriğe yeterli gelmemiş ve yarıda kalmıştır. Tolkien muhtemelen bir üçüncü deneme yapsaydı daha farklı bir içerik ve daha güçlü bir anlatımı da bulabilirdi ama onun da yarıda kalıp kalmayacağını bilmek tabi ki mümkün değil.

Paylaşın.

Yazar Hakkında

Leave A Reply