Sitemizin Sutu Boğda Peşinde Bir Ömür isimli giriş yazısında Tarık Kaya, Sutu Boğda kelimesi üzerinde bir sır perdesi olduğundan, ancak Oktan Keleş’in Kulbak Bilge isimli eserinde bu noktaya değinildiğinden bahsetmişti. Tarık Kaya bu yazısında Kulbak Bilge’den bir alıntı da yapmıştı. Ben de öncelikle alıntılanan o bölümün devamında bulunan ve Sutu Boğda’nın anlamını değil ama belki bir nevi tanımını yapan ve İlhami Abi’nin anlatımı olan kısmı hatırlatmakta fayda görüyorum:
Tarih dediğimiz ‘Kün’ emri ile başladı. Yaradan zamandan, mekandan münezzehtir. Yaradan yer ve gök yokken de vardı. Yerin, göğün bir başlangıcı vardır. Oysa Yaradan El Evvel’dir. Göğü, yeri, her şeyi yaratmadan önce de o vardı. Evvelin tarihi olmaz.
Tarih (zaman) yaratılan ilk şey ile başladı, o şeye Sutu Boğda dendi… (Nur-u Muhammediye yaratılan ilk şeydir, cevherdir, nurdur. O zamanla yaratılmadı.) Yani zaman ile yaratılan ilk şey ile, ilk yaratılan şey karıştırılmamalı…
Kulbak Bilge / 15. Bölüm / s.172
Bu tanım bilenlere çok şey anlatmıştır mutlaka, ancak yaratılanın mahiyetine ait sır, en azından benim için, hala mevcudiyetini sürdürüyor. Bu nedenle Sutu Boğda kelimesinin anlamı üzerine bulabildiğim bağlantıları paylaşmayı önemli görüyorum.
1. Sutu Boğda kelimesinin öncelikle Moğolca’da geçtiğini görüyoruz. Ünlü hükümdar Cengiz Han’ın ünvanında yer almaktadır. Bu ünvan şu şekildedir:
Delkyan ezen Sutu Bogda Genghis Khan
Dünya’nın Efendisi, Tanrı tarafından vahyolunan / gönderilen Cengiz Han
Bu ünvanda geçtiği şekli ile Sutu Boğda kelimesi, Türkçe’de kullandığımız bir tabir olan “Tanrıverdi” tabirine çok yakın bir anlam içeriyor. Diğer çevirilerde de “Tanrı’nın gönderdiği”, “Gökten gelen”, “Göklerden indirilen” gibi anlamları da görebiliyoruz. Hülasa Sutu Boğda kelimesinin göksel bir anlam ifade ettiği konusunda bir kanaate ulaşabiliyoruz.
2. Başka bir metinde ise “Boğda” kelimesi “Boyda” olarak da geçtiğini görüyoruz. Aşağıda alıntıladığım metin, referans olarak verilen bir el yazmasının başlığı ve görüldüğü gibi fonetik bazı değişimlerden ötürü transkripsiyonda belirttiğimiz bu değişiklik oluşuyor. Ancak anlaşıldığı kadarıyla “Boyda” kelimesi tanrı anlamına geliyor.
Sutu boγda cinggis qaγan-u üe-ece manju-dur aldarsiju angγ-a qaγan saγuγsan cadig
3. Tuva atasözleri ile ilgili yapılan ve Mehmet Ölmez’e ait olan çalışmada yer alan atasözlerinden birisi ise şu şekilde:
Bodunnu bogdaga bodova, ejinni ennike bodova.
Kendini Budhha sanma, arkadaşını da köpek yavrusu sanma.
“Boğda” kelimesinin tanrı anlamına geldiğini söylemiştim. Burada ise aynı kelime Budhha yerine, bir diğer çeviride de “aziz” kelimesi yerine kullanılmıştır. Yani yine tanrısal bir anlam görülmektedir.
4. “Boğda” kelimesi ile ilgili bir diğer önemli konu ise, bu kelimenin farklı dillerde fonetik benzerlikle kullanılıyor oluşudur. Slav dillerinde Bogda ya da Bogdan isim olarak kullanılmaktadır. Bu kelime Bog ve Dan kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Bog kelimesi tanrı anlamına gelirken, Dan kelimesi ise hediye anlamına gelmektedir. Birleşim de anlaşılacağı gibi, tanrı tarafından verilen hediye anlamı taşımaktadır.
5. Fonetik bir diğer benzerlik ise Bağdat kelimesi ile bulunabilir, ki bu benzerlik de sadece fonetik değil anlam olarak da sabittir. Bu kelime de İslam öncesi kökenlere sahip olup, yine iki kelimenin birleşiminden oluşmuştur. Bunlar tanrı anlamına gelen Bag kelimesi ile, verilen ya da hediye anlamına gelen Dad kelimeleridir. Bunun yanında bu etimolojik benzerliği taşıyan farklı şehir isimleri de vardır.
6. Bambaşka bir bağlantı ise Çağatayca’da görülmektedir. Çağatayca’da “Buğdayık” kelimesi göksel bir nitelemeye sahip olup, Anka Kuşu anlamına gelmektedir.
7. Yine akla gelen bir diğer bağlantı ise Türkçe’de sık kullandığımız Buğday kelimesi ile oluşmaktadır. Buğday’ın ürün olarak indirilmiş olduğu ve göksel bir mahiyeti olduğunu hatırlar gibiyim. Bu konuda büyüklerimizin yorumları önemli olacaktır. Buğday kelimesinin etimolojisine baktığımızda ise boguda kökünü görmekteyiz. Bunun yanında buğday kelimesi Uygurca’da da kullanılan bir kelime olarak en az 1000 yıllık bir geçmişe sahiptir.
Tüm bu verilere bakıldığında, bogda – bogdan – boguda – boyda gibi kelimeler tanrı anlamı içlerinde mündemiç olan ve gökten indirilişi de niteleyen kelimelerdir diyebiliriz. Bu konudaki yeni bilgileri paylaşmaya devam edeceğim.
