Tolkien ve Mythopoeia – Bölüm 1

0

MYTHOPOEIA NEDEN ÇOK ÖNEMLİ?

Mythopoeia, Tolkien’in poetikası ve dünya görüşüne ait önemli anahtarlar sunan bir eser olmakla birlikte, şiirin kendisi de yazarının kişiliği gibi biraz enigmatiktir. Tolkien, Yüzüklerin Efendisi için ancak çok dikkatli bir okuyucu için çok sayıda detay ve keşif içerdiğini söyler. Yazarın nispeten okunması en kolay ve sürükleyici eserlerinden biri için bu tespitte bizzat bulunması elbette; yazarlığını, ömrünü adadığı uğraşını doğası gereği zaten enigmatik olan şiir formunda ifade ettiği noktada daha da fazla dikkat istemektedir. Öte yandan Tolkien, batıni/ezoterik açıdan da incelenmeye müsait bir yazar olarak bir şiir yazdığında bu şiirin ontolojik, teolojik, batıni, teofizik vs… yönleri var mı? diye araştırmak gerekir.

MYTHOPOEIA KELİMESİNİN ANLAMI

Mythopoeia, mityapıcı manasına gelen bir kelimedir. Yapmaktan kasıt “icat etmek” gibi de anlaşılmaya müsait olduğundan; kelimenin manası aydınlatılmaya muhtaçtır. Tolkien, mektuplarında “make” yani yapmak fiilini “sub-creation” kelimesinin yani “alt-yaratı”nın karşılığı olarak kullanır. Gerçekte yaratma gücü sadece Tek Olan’a aittir. Onun dışındaki işler, oluşlar ise sadece “yapmak” manasına gelebilecek şeylerdir. Teolojik anlamda Tolkien’in buradaki kastını doğru anladığımızı düşünüyoruz; çünkü Tolkien, bir rahibe hitap eden bir cevabi mektubunda bunu belirtir. Şeytan veya kendi mitolojisindeki Melkor ve Valar gibi varlıkların işlerinin teolojik anlamda sadece “yapmak” olduğunu özellikle belirtir.

Tolkien kendi uğraşı ve sanatını ifade ederken: “Her zaman var olduğuna inandığım; orada olduğuna inandığım hakikati ortaya çıkarmaya çalıştım.” demektedir. Bu yönüyle “mit yapıcılığı” bir icat değil bir keşif yolculuğudur.

J.R.R.Tolkien

Mitolojisinin kudretli karakterleri olan Valar, yeryüzü şekilleri, gündüz ve gece, iklimler üzerinde tasarruf sahibidir. Aynı şekilde kudretli bir karakter olan Melkor yıkmak yönünde böyle bir güce sahiptir ama bütün bunlar yaratmanın değil “yapmak” eyleminin bir parçasıdır.

Tolkien’in sanatı, icat veya orijinal bir yaratı iddiası/küstahlığı değil, bilakis var olanın, bir alt-yaratı olarak ilhamlarının kalıbında ortaya koyulması gayretidir. Bu gayret tüm eserlerinde kendisi ile en fazla arasında doğrudan bağlantı kurulan iki karakterden biri olan Niggle’da çok belirgindir.

Niggle kendi çizimlerinden özellikle birinde kendi sesini, rengini, “tekliğini” yakalayan bir sanatçının ruhani seyahatinin sembolleştirildiği bir karakterdir. Çizdiği sayısız yaprağın sonuncusunda aradığı anlamı bulan ve buradan göklere kapı aralayan güzellikten aşka, aşktan aşkın kaynağına seyahat eden birinin hikayesidir.

MYTHOPOEIA’NIN ORTAYA ÇIKTIĞI KOŞULLAR

Mythopoeia/Mit-Yapıcı, ortaya çıkışı itibariyle de bir tartışmanın veya kışkırtmanın sonucudur. C.S.Lewis, daha sonradan meslek olarak uğraşacağı mit-yapıcılığa, o dönem (1931) itibariyle inanmadığı gibi eskinin bilgisini, dini de içine dahil edecek şekilde toptan karalayan bir mantık taşımaktadır. Aslında bu inançsızlık durumu tam da kendi çağının akademi çevresinin bakış açısı ve mutabık olduğu temel dünya görüşü ile uyuşmaktadır. Dolayısıyla Tolkien, aslında sadece C.S.Lewis’e cevap vermez bu şiirde, kendisini de boğucu bir şekilde kuşatmış ve dünyanın, eşyanın, insanın büyüsünü ondan tamamen çekip almış veya örtmüş, görünmez kılmış bir inançsızlık haline karşı tavrını ortaya koyar.

'Ağaç ve Yaprak' Adlı Eserinin Tolkien'in Fırçasından İllustrasyonu ile Kapağı

‘Ağaç ve Yaprak’ Adlı Eserinin Tolkien’in Fırçasından İllustrasyonu ile Kapağı

CHRISTOPHER TOLKIEN ve MYTHOPOEIA

Diğer yandan bu şiir Tolkien’in entellektüel varisi olarak yetiştirdiği oğlu Christopher Tolkien’in de özel ilgisine mazhardır. Ağaç ve Yaprak (Tree and Leaf ) adı ile yapılmış bir kitap derlemesi vardır. J.R.R.Tolkien’in özel isteği üzerine bu kitapta, Peri Masalları Üzerine (On Fairy-Stories) ve Yaprak Çizen Niggle (Leaf by Niggle) birlikte bulunmaktadır. Tolkien, Niggle’ın bir hikaye diğerinin ise bir deneme olmasına rağmen kesişim noktaları bir hakikatin iki farklı tefsir edicisi olarak gördüğü için bu şekilde bir kitap edisyonunu bizzat istemiştir. Kendi sözleri ile bu meseleye bir bakış atarsak:

Metnin Aslı

These two things, On Fairy-Stories and Leaf by Niggle, are here reprinted and issued together…., they may still be found interesting, especially by those to whom The Lord of the Rings has given pleasure. Tough one is an essay and the other a story, they are related: by the symbols of Tree and Leaf, and by both touching in different ways on what is called in the essay ‘sub-creation’. Also they were written in the same period (1938-9) when The Lord of the Rings was beginning to unroll itself and to unfold prospects of labour and exploration in yet unknown country as daunting to me as the hobbits.

Çevirisi

Bu iki eser, Peri Masalları Üzerine ve Yaprak Çizen Niggle, şimdi tekrardan ve birlikte tek bir kitap olarak basılıyor…., Yüzüklerin Efendisi’nden zevk almış okuyucular için halihazırda ilgi çekici bulunacağını düşünüyorum. Her ne kadar biri bir deneme, diğeri ise bir hikaye de olsa, ağaç ve yaprak sembolleri üzerinden birbirleri ile irtibatlılar. Her ikisi de farklı biçimlerde, denemede geçen ‘alt-yaratı’ kavramına değiniyorlar. Ayrıca her ikisi de aynı dönemin (1938-9) mahsulü. Ayrıca her iki eser de yazıldığında Yüzüklerin Efendisi varoluşunun ilk belirtilerini serimlemeye/teşhir etmeye başlamıştı. Üzerinden örtünün kalkacağı müstakbel keşifler henüz vuku bulmamış ve hala bilinmeyen bu diyar hobbitler kadar bana da yabancıydı.

J.R.R.Tolkien’in oğlu ve entellektüel varisi Christopher Tolkien, Ağaç ve Yaprak eserinin içine Mythopoeia şiirinin 14 dizesinin de dahil edilmiş olmasını vesile kılarak, sonraki baskılar için Mythopoeia’nın tamamını esere eklemiştir.  Christopher Tolkien’in konu ile ilgili kanaatini sonraki bir baskının önsözünde şöyle belirtir:

Metnin Aslı

The two works On Fairy-Stories and Leaf by Niggle were first brought together to form the book Tree and Leaf in 1964. In this new edition a third element is added: the poem Mythopoeia, the making of myths, in which the author Philomythus “Lover of Myth” confounds the opinion of Mysomythus “Hater of Myth”. Mythopoeia, now published for the first time, is closely related in its thought to a part of the essay On Fairy-Stories – so much so indeed that my father quoted fourteen lines from it in the essay…

Çevirisi

İki eser Peri Masalları Üzerine ve Yaprak Çizen Niggle “Ağaç ve Yaprak” ismi ile 1964 yılında tek kitapta birlikte yayınlanmışlardı. Bu yeni edisyon için üçüncü bir eseri aynı kitaba ekliyoruz: Mythopoeia Şiiri, mit-yapıcı/yapımı. Bu şiirde yazar Philomythus “Mitsever” ile “Mitsevmez/Mitten Nefret Eden” Mysomythus’un görüşleri/fikirleri çürütülmektedir. Artık ilk kez baskıya girmiş durumda olan Mythopoeia, Peri Masalları Üzerine’nin içindeki bir parça ile ilgili düşüncelerine o derece bağımlıdır bu eserinde daha önceden Mythopoeia şiirinden 14 dizeyi alıntılamıştı…

Sonuç olarak;

J.R.R.Tolkien ve Christopher Tolkien’in birbirine paralel ve tamamlayıcı tercihleri üç eseri bir arada ve birbirlerinin manalarını açmak maksadıyla kullanma gerekliliğini doğurmuştur.


Not: Uzun bir girişten sonra, Mythopoeia’nın bir çeşit ikinci başlığı hükmünde olan ve yazıldığı kişi ve temsil ettiği fikrin eleştirisini de içeren “Pilomythus to Misomythus” ibaresinden itibaren, eseri yorumlamaya başlayacağız. Ayrıca, bundan sonraki yazıda ve serinin devam eden yazılarında, göndermeler yaparak Yaprak Çizen Niggle ve ‘Peri Masalları’ üzerine fikir yürütmeye devam edeceğiz. Yazı dizisini okuyanlar eğer arzu ederler ise çok da uzun olmayan bu iki eseri de edinebilirler.

Paylaşın.

Yazar Hakkında

Leave A Reply