Kalp

Efsane-i Tolkien’de (Tolkien’s Legendarium), ruh (fëa) ve beden (hröa) birlikteliğini taşıyan ve bedenlenenler (Mirröanwi) olarak adlandırılan Elfler ve İnsanlar için, temel unsurlar olan ruhun ve bedenin yanı sıra başka nitelikler de dile getirilmiştir. Ruhun ve bedenin işleyişini ortaya koyan bu nitelikler, kimi zaman açıktan dile getirilmiş, kimi zaman da satır aralarında aktarılmışlardır. Bu nitelikleri kabaca sıralarsak, kalp, zihin, irade kavramları öne çıkmaktadır. Bu kavramları biraz açarak anlamaya çalışmanın değerli olacağını düşünüyorum. 

Bu kavramlardan ilki olan kalp, fiziksel bir organı nitelememektedir. Elf dilinde “enda” olarak geçen kalp için ortaya koyulan tanım, ruha ya da zihne ait olan, beden ile net bir ilişkisi olmayan bir duyu şeklindedir. Anlam olarak da sadece kalp değil aynı zamanda merkez anlamı da taşımaktadır. Kalp kavramı sadece Elfler ve İnsanlar için kullanılan bir kavram da değildir. Manwë, Melkor ve Valar’ın pek çoğu ile ilgili kalp kavramının dile getirildiğini görmekteyiz. Bu kavramın kullanılış yerleri, bizim kalp kavramını anlamamıza yardımcı olacaktır. 

Örneğin Manwë, Elfler’in uyanışı haberini aldığında, bir müddet Taniquetil’de oturup derin düşüncelere dalmıştır. Bu derin düşünce hali Manwë’nin Ilúvatar’ın muradını anlama, O’na danışma çabasıdır. Bu halin sonunda Manwë Valar’a hitabına şöyle başlar:

Metnin Aslı

This is counsel of Ilúvatar in my heart…

J.R.R. Tolkien / The History of Middle-earth / Morgoth’s Ring

Çevirisi

Bu Ilúvatar’ın kalbime nasihatidir…

J.R.R. Tolkien / Orta Dünya Tarihi / Morgoth’un Yüzüğü

Bu örneğe ek olarak daha önce çeşitli yazılarda değindiğim bir konu olan, İnsanlar’ın Uyanışı’nda Ilúvatar’ın onlara seslenişini, onlarla konuşmasını da hatırlatmak isterim. Ilúvatar’ın, İnsanlar’la konuşurken de kullandığı yöntem, onların kalbine seslenmekti. Bu iki örnekten gördüğümüz kadarıyla kalp Ilúvatar’ın bir nevi alıcısı hükmündedir ve Valar’dan İnsan’a kadar bu noktada bir açık kapı olduğu görülmektedir. 

Kalp ile ilgili bir diğer kullanımın ise ateş kelimesi üzerinden olduğunu görmekteyiz. Yine geçmiş yazılara atıfta bulunursak, Gandalf’ın Orta Dünya’ya gelişinde Círdan ona Narya yüzüğünü teslim ederken, kalpleri yeniden alevlendirmekte kullanmasını öğütlemektedir. Bu hitapta kalplerin soğumasının ya da ateşinin sönmesinin ümitsizlikle ilişkilendirildiğini görebiliyoruz. Ancak kalp ve ateş kavramlarının birlikte kullanımı, her zaman olumlu bir anlam taşımamaktadır. Örneğin Fëanor üzerinden yapılan pek çok anlatımda da kalbin yanması, ateşlenmesi kavramı kullanılmaktadır. Fëanor’un ilerleyen dönemlerde pek çok yıkıma yol açan kararları vermesine değinilirken, kalbindeki ateşin hararetli, şiddetli ve azgınca yandığı tanımlaması yapılmaktadır. 

Diğer yandan Melkor ve Balroglar için de kalp ve ateş kavramlarının beraber kullanıldığını görebiliyoruz. Balroglar için kalplerinin sadece ateş olduğu tanımlaması yapılırken, Melkor söz konusu olduğunda artık ateşten değil, yanmaktan kararmış, karanlık bir kalpten söz edilmektedir. Kalplerin kararması kavramını, Melkor’un Valinor’da Elfler arasında dolaştığı dönemde ortaya saldığı yalanlar ile oluşturduğu düşmanlıktan söz edilirken Elfler için de kullanıldığını görüyoruz. 

Gandalf örneği ile Fëanor ve Melkor örneklerini karşılaştırdığımızda, kalpteki alevin kararında yanması gereken ve kalp sahibi varlıkların ihtiyaç duydukları bir unsur olduğunu, ancak aşırılığın oldukça hazin sonuçlara yol açtığı sonucuna varabiliriz. 

Kalp unsuru Efsane-i Tolkien içerisinde, Elfçe’deki karşılığı olan “enda” kelimesinin merkez anlamı taşıması gibi, tüm duyguların merkezi olarak da kullanılmaktadır. Aşk, sevgi, merhamet, şefkat, dostluk, arzu, öfke, gurur, kibir, kıskançlık, merak, tutku hatta bilgelik ve ahmaklık gibi kavramlar hep kalp üzerinden anlatılmaktadır. Diğer yandan kalbin kararması kavramı gibi kalbin katılaşması, sertleşmesi kavramları da kullanılmaktadır. Konuşan kişinin etkisi anlatılırken, kalpler üzerinde etkisi olduğu vurgusunun yapıldığı yerler de vardır. Ulmo su unsurunun kendisini etkileyişini anlatırken “kalbimin hayal ettiğinden daha güzel” tabirini kullanır, Nienna’nın kalbi tanımlanırken “merhamet/şefkat Nienna’nın kalbidir” tabiri geçmektedir. Tüm bu kullanımları kalbin Efsane-i Tolkien içerisinde merkezde konumlanışını göstermektedir. 

Kalp kavramının özel olarak kullanıldığı iki farklı yer de vardır. Bunlardan ilki Yokolmayan Alev‘in (Flame Imperishable) dünyanın kalbinde yer alması şeklindedir. Ilúvatar Yokolmayan Alev’i Boşluk’a (Void) gönderir ve Yokolmayan Alev’in Dünya’nın kalbinde yer alacağını söyler. Burada ilgi çekici olan, merkez kelimesi yerine kalp kelimesinin özellikle kullanılmasıdır. Kalp kelimesinin bir diğer dikkate değer kullanımı ise Ilúvatar ile ilişkilidir. Manwë için şu tanımlama yapılmaktadır:

Metnin Aslı

…Manwë was dearest to the heart of Ilúvatar and understood most clearly his purposes…

J.R.R. Tolkien / The History of Middle-earth / Morgoth’s Ring

Çevirisi

…Manwë Ilúvatar’ın kalbine en yakın olan ve O’nun muradını en açık şekilde idrak edendir…

J.R.R. Tolkien / Orta Dünya Tarihi / Morgoth’un Yüzüğü

Manwë için yapılan bu tanımlamada neden sadece “Ilúvatar’a yakın olmak” değil de “Ilúvatar’ın kalbine yakınlık” kavramı kullanılmıştır ve “Ilúvatar’ın Kalbi” kavramı ile kastedilen nedir soruları ucu açık ve bir cevap vermesi zor sorulardır. 

Not: Girişte belirttiğim zihin ve irade kavramlarına bir sonraki yazıda değineceğim.