Hayatın Amacı Nedir? – Bölüm 1

Bazı ifadelerin ve sözlerin herhangi bir açıklamayla ya da daha soğuk bir tabirle analizle ekşitilmeden aktarılması daha net ve doğru bir yöntem olmaktadır. J.R.R. Tolkien’in pek çok ifadesinin ve sözünün satır aralarını okumaya ve anlamaya çalışıp, bize araladığı kapıyı açmaya çalışmak zevkli olsa da, belirli noktalarda kendisinin ifadelerini ve sözlerini olduğu gibi aktarmanın daha doğru olacağını düşünüyorum. Tolkien’in mektuplarından 328 numaralı mektup da böyle bir içeriğe sahip. Tolkien’in yayıncısı ve dostu olan Rayner Unwin’in kızı Camilla, bir okul projesi için “Hayatın amacı nedir?” sorusuna cevap ararken, bunu Tolkien’e de sorar. 328 numaralı mektup Tolkien’in bu soruya verdiği cevabı içermektedir. (Bunu yazarken Camilla Hanım’ın nasıl bir lükse sahip olduğunu anlamış olduğunu umuyorum; okul projesi için J.R.R. Tolkien’den destek almak! Babası Rayner Unwin de daha 10 yaşındayken Hobbit kitabını ilk okuyanlardan olup, kitap hakkında yayıncı olan babasına yorum yazmıştı! Ne devlet!)

Bu mektubun tamamı The Letters of J.R.R. Tolkien isimli kitapta yer almaktadır. Girişte belirttiğim gibi mektubun içeriğini oldukça önemli buluyorum, fakat bu mektubu parça parça yorumlamaya çalışmanın manasız olduğunu, bir süre çabaladıktan sonra kavrayabildim. Çünkü Tolkien bu mektupta oldukça bütünlüklü bir bakış ortaya koyuyor ve bu bakışı sözlerimle bozmak, Tolkien’in bakışını anlatmaktan çok, manayı eksiltmek olacaktı. Mektubu iki parça halinde yayınlayıp ardından kısa bir yorum yazmayı daha doğru görüyorum. 

328 numaralı mektup, Tolkien’in Camilla Hanım’a sorunun büyüklüğü ile ilgili yazdığı bir giriş paragrafı ile başlamakta ve sonrasında şu şekilde devam etmektedir: 

Bu soru tam olarak ne anlama gelmektedir? Amaç ve Hayat, ikisi de bir tanıma ihtiyaç duyuyorlar. Bu tamamıyla insani ve ahlaki bir soru mudur; ya da Kainat’a mı atıfta bulunuyor? Şu anlama gelebilir: Ben bana verilen hayatı/mühleti nasıl kullanmalıyım? YA DA: Canlı olan şeyler, canlı olarak hangi amaca/tasarıma hizmet ediyorlar? İlk soru ancak ikinci soruya cevap verildiğinde bir cevaba ulaşacaktır. 

Bence ‘amaç’ hakkındaki sorular, sadece insanoğlunun bilinçli amaçlarına ya da emellerine, ya da tasarladıkları ve yaptıkları şeylere atfedildiğinde faydalı olabilir. ‘Diğer şeyler’ için ise, onların kıymetleri kendilerindedir: VARdırlar, biz olmasak da var olurlar. Ama var olduğumuza göre bir işlevleri de bizler tarafından tefekkür edilmektir. Eğer varlık derecesinde bir üste, ‘diğer canlı şeyler’e çıkarsak, mesela, küçük bir bitkiye, bir şekle ve yapıya sahiptir: kendi türünde ve yavrularında (çeşitlilikleriyle) fark edilebilecek bir kalıba sahiptir; ve bu ciddi bir biçimde ilgi çekicidir, çünkü bu şeyler ‘ötekidir’ ve biz onları yapmadık, ve görünüşe göre onlar bizden hesapsızca daha zengin bir kaynaktan zuhur etmişlerdir. 

İnsanın merakı ardından NASIL sorusunu sorar: bu ne şekilde meydana geldi? Ve fark edilen kalıp bir tasarımı andırdığı için, NEDEN sorusuyla devam eder. Ama NEDEN bu manada, sebepleri ve gayeleri ima ederek, ancak bir ZİHİN’e atıf olunur. Yalnızca insan amaçlarıyla bir şekilde ya da bir derecede yakınlığı olan bir Zihin, amaçlara sahip olabilir. Böylece hemen şu gibi sorular:

‘Neden hayat, canlı şeyler topluluğu, fiziksel Evren’de meydana gelmiştir?’ asıl Soru’yu takdim eder: Bir Tanrı var mı, Yaratıcı-Tasarımcı, bir Zihin ki, bizim zihinlerimizle yakınlığı olan (ondan sudur eden), böylece O bizim tarafımızdan kısmen idrak edilebilir. Bununla dine ve ondan kaynaklanan ahlaki düşüncelere ulaşırız. Bu konular hakkında tek diyeceğim, ‘ahlak’ iki yanlıdır, her birimizin bir birey (bir derecede tüm canlıların olduğu gibi) olduğu olgusundan hasıl olur, ama tecrit edilmiş bir şekilde yaşamayız, yaşayamayız, ve her şeyle, kendi türümüzle olan bağımıza dek artarak sıkılaşan bir bağımız vardır. 

Yani ahlak bizim amaçlarımızın rehberi olmalıdır, hayatlarımızın idarecisidir: (a) bizlerin bireysel yetkinliklerinin heder olmadan ya da suistimal olmadan gelişim yollarıyla; ve (b) soyumuzdan olanı yaralamadan ya da onların gelişimini engellemeden. ( Bunun ötesinde ve daha üstünde aşk için kendini feda etmek bulunur.) …

J.R.R. Tolkien / J.R.R. Tolkien’in Mektupları / 310. Mektup

Devam edecek…