“Eser ve Alt-Yaratı” yazı dizisinin ilk bölümünün sonunda alıntıladığım bölümden Yavanna’nın sözlerine odaklanmak istiyorum.
Ağaçlar’ın Işığı söndü, o şimdi sadece Fëanor’un Silmariller’inde yaşıyor. O ne kadar öngörülü! Ilúvatar’ın maiyetindeki en kudretlilerin bile bir kereye, sadece bir kereye mahsus tamamlayabildikleri bazı işler var. Ağaçların Işığı’na varlık yerdim ve Eä’da bunu asla yeniden yapamayabilirim.
J.R.R. Tolkien / Silmarillion / Noldor’un Kaçışına Dair
Yavanna, dişil bir görünümde olan ve Aulë’nin eşi olarak görülen bir Vala idi. Aynı zamanda Valar’ın en yüksekleri olarak görülen ve Aratar olarak adlandırılan 8 Vala’dan biriydi. Kendisi Valar arasında “meyve veren” olarak tanınmaktadır. Ağaçlardan tutun, kayalar üzerindeki yosunlara kadar, büyüyen her şey Yavanna’nın kudretine tabidir; onun sorumluluğundadır. Yavanna, dünyanın döngüsünde tüm bu bitkilerin büyümesini ve tekrar tekrar yeşermesini sağlamaktadır. Elflerin meşhur yiyeceği olan lembası da ilk yapan Yavanna’dır. Bu yiyeceğin yapılışı gizli olup, ancak Yavannildi olarak bilinen Elf Hanım’ları tarafından yapılır ve dağıtımı tek bir Elf Kraliçesi’nin tasarrufundadır. (Melian ve ardından Galadriel bu vazifedeydiler)
Görüldüğü gibi Yavanna pek çok farklı alt-yaratı unsurunun failidir. Ancak girişte alıntıladığım kısımdaki sözlerinden, Eä içindeki en kudretli varlıklar olan Valar’ın bile ortaya koyduğu eserlerde sınırlarının olduğunu görüyoruz. Daha da açmak gerekirse, tıpkı bir sanatkarın ustalık eserini bir kere yapabilmesi gibi, “alt-yaratı”nın faili için de tek sefer yapabileceği ya da tekrarında eskisi kadar maharetli olamayacağı eserler mümkündür.
İki Ağaç özel bir anda (Lambalar’ın yok edilişinin ardından, Valar’ın Ezellohar Tepesi’ndeki oturumunda) özel bir birleşimle (Yavanna’nın muhayyilesini dile getirdiği dua benzeri şarkısı ve Nienna’nın gözyaşlarıyla) meydana gelmişlerdir. Ancak Ungoliant’ın ağaçları öldürüp kaynağını kurutmasının ardından, Yavanna’nın İki Ağaç’ı bir daha yapabilmesi için Silmariller’deki ışığı kullanması gerekmektedir. Halbuki, ışığa hükmeden Varda ve gözyaşı ile İki Ağaç’ın ilk suyunu veren Nienna da mevcuttur, ama buna rağmen Yavanna İki Ağaç’ı ya da benzerlerini bir daha yapamaz. Anlaşılan şudur ki, aynı yöntem, aynı maddeler ve materyaller var olsa bile, Yavanna’nın bunu yapabileceği kudreti kalmamıştır ya da bu özel “alt-yaratı” Yavanna’nın tek sefer yapabileceği bir şeydir. Yavanna’nın sözlerinden anladığımız bir kereye mahsus işler kavramını, Fëanor’un aşağıda alıntıladığım sözlerinde de görebiliyoruz.
…Daha küçük olanlar ve hatta daha ulular için de bazı işler ancak bir kere yapılabilir…
J.R.R. Tolkien / Silmarillion / Noldor’un Kaçışına Dair
Yavanna, alt-yaratıyı anlamak için kullanabileceğimiz pek çok unsuru ve pek çok farklı ihtimali bize sunan bir varlık olduğu için, Yavanna’nın faili olduğu alt-yaratı boyutlarını incelemek faydalı olacaktır.
Yavanna’nın alt-yaratı boyutlarından ilki, Arda’nın bitki örtüsü olarak görülebilir. Çünkü Yavanna meyve veren olduğu kadar, bitkilerin koruyucusu ve hasadın idarecisidir. Bunun yanında hayvanların halleri de Yavanna’yı ilgilendirir. Yavanna, hasat, meyveler ve genel olarak fauna ve flora diyebileceğimiz unsurların döngüsel bir biçimde yaratılışının mesulüdür. Bunların tümü, onun tekrarlayabildiği bir alt-yaratı grubunu oluşturmaktadır.
Yavanna üzerinden okuyacağımız ikinci alt-yaratı boyutu, lembastır. Yavanna, lembası ilk yapan olarak, lembasın yapılışını aktaran ve tekrar tekrar üretilebilmesini sağlayan şahsiyettir. Ancak lembas sade bir yiyecek değildir. Yüzüklerin Efendisi eserinden de hatırlanacağı gibi, yiyen kişiye ekstra enerji vermesi ve az yenmesine rağmen çok doyurucu olması ile öne çıkmaktadır. Böylelikle lembas, Yavanna’nın büyülü diyebileceğimiz bir dokunuşu olmasına rağmen, kendisi gibi Valar güçlerine sahip olmayan Elfler tarafından bile tekrarlanabilen bir alt-yaratı ürünü diyebiliriz.
Yavanna üzerinen okuyacağımız üçüncü alt-yaratı boyutu İki Ağaç’ın yaratılışıdır. Tek sefer yapılabilecek ve tekrarlanması mümkün olmayan işleri bu gruba dahil edebiliriz. Buna ek olarak Yavanna tarafından Telperion görünümünde yaratılan Galathilion isimli ağaç ve bu ağaçtan çıkan Nimloth ile Gondor’un Ak Ağaç’ı da incelenebilir.
Yavanna’nın dördüncü alt-yaratı boyutu ise Entler’dir. Entler Yavanna tarafından Cüceler’in baltalarından korunmak için ortaya koyulmuş varlıklardı. Fakat bu varlıkları yaratmak Yavanna’nın kudreti dahilinde değildi. Bu nedenle Yavanna, Eru’dan ağaçlara çobanlık edecek bir ırk yaratmasını diler ve ortaya Entler çıkar.
Devam edeceğiz…
