Eä Öncesi ve Sonrası – Bölüm 2

Eru Ilúvatar, “Eä” sözünü söylediğinde zaman ve mekan meydana gelmiş, Ainur içinden dileyenler yaratılan bu aleme dahil olmuşlardır. Bu emrin ardından oluşan alem, bizim için daha anlaşılabilir bir mahiyettedir. Çünkü oluşan mekan ve zaman bütünlüğü, bizlerin algılayabileceği bir kainat yapısı ortaya koyar.

Eä sözü, yaratılan bu alemin tamamına ait bir isme dönüşür, yani bu noktadan itibaren Eä sözü tüm kainatı nitelemektedir. Arda olarak isimlendirilen mekan ise Ilúvatar’ın Çocukları’na ait mekan olan Dünya’dır. Bizim Efsane-i Tolkien’den (Tolkien’s Legendarium) bildiğimiz tüm hadiseler ise Arda’nın içinde meydana gelmiştir.

‘…Eä! Bırak olsun! Yokolmayan Alev’i Boşluk’un içine göndereceğim; o, Dünya’nın kalbinde olacak ve Dünya Var Olacak; aranızdan isteyenler içine inebilir.’ Ve Ainur, aniden çok uzakta bir ışık gördü, sanki alevin kalbinin yaşadığı bir bulut gibi; bunun yalnızca bir görüntü olmadığını bildiler, Ilúvatar’ın yarattığı yeni bir şeyi: Eä’yı, Var Olan Dünya’yı.

J.R.R. Tolkien / Silmarillion / Ainulindalë

Arda’nın ilk yaratılışındaki hali ile İkinci Çağ’ın ardından dönüştüğü hali arasında oldukça büyük farklar vardır. Bu farkları bir sonraki yazıda daha detaylı anlatmaya çalışacağım. İlk yaratılış halinde Arda, düz bir dünya paradigması üzerine oturan daha mitolojik bir yapıya sahiptir. Bu yapıdaki katmanların farklı isimleri vardır ama çeşitli açılardan birbirleri içine geçmişlerdir. 

Ambar olarak isimlendirilen katman, yaşamın sürdüğü katmandır. Ambar kelimesi anlam olarak, Türkçe’de kader, talih, hüküm gibi anlamlara gelen (kıyamet gibi daha farklı kullanımlar da mevcuttur) İngilizce “doom” kelimesi ile karşılanır. Elfçe’den gelen bir isim olduğunu ve Elfler’in kaderinin Arda ile bağlantılı olduğunu düşündüğümüz zaman, bir mahkumiyeti içeren bu isim daha anlamlı gelmektedir. Ancak bana ait bu yorumun yanında, Ambar kelimesinin daha çok yerleşilen bölge olarak kullanıldığını da belirtmeyi önemli görüyorum.

Önemli katmanlardan bir diğeri de Vaiya’dır. Vaiya, Arda’nın etrafını çevreleyen ve Ulmo’nun yerleşim mekanı olan Vaiya isimli karanlık ve çok soğuk bir deniz ile Arda’nın üzerinde oluşan göğü içerir. Vaiya’nın oluşturduğu gök katmanın altında Ilmen isimli gök katmanı bulunur. Ilmen ise yıldızların ve gökcisimlerinin bulunduğu gök katmanıdır. Ilmen’in üstünde bedenin yardımsız yaşayamayacağı düşünülür.

Ilmen’in altında Vista isimli gök katmanı vardır. Vista göğün en alt katmanı olarak, nefes alınabilecek tüm gök katmanlarını içerir. Vista’nın üst katmanı bulutların katmanı olan Finyamar ve alt katmanı ise kuşların ülkesi olan Aiwenórë olarak isimlendirilir. Vista sadece Orta Dünya’nın ve denizlerin üstündeki hava katmanıdır. Valinor’un üstünde Vista yer almaz ve Valinor direk Ilmen’e açılır. Bu nedenle ölümlü varlıklar Valinor’da yaşayamazlar. Tüm bu gök katmanları için kullanılan ortak isim ise Arda’nın Peçesi ya da Örtüsü olarak çevirebileceğimiz “Veil of Arda” ismidir. Arda’nın Peçesi, Manwë’nin hüküm alanlarından birisidir. 

Tolkien Arda’nın bu yapısını iki farklı çizimde göstermiştir. Bu çizimlerden ilki “I Vene Kemen” denilen ve “Dünya’nın Şekli” ya da “Dünya Gemisi” anlamlarına gelen çizimdir. Bu çizimde Arda, Vaiya’nın üzerinde giden bir gemi olarak tasvir edilir. Bu çizimde bir çok farklı unsur da mevcuttur, ancak bunlara değinmeyi şimdilik ertelemeyi tercih ediyorum. 

Bu çizimlerden ikincisi ise, birden fazla versiyonu bulunan Ambarkanta Haritası’dır. Bu harita  yukarıda detaylandırmaya çalıştığım Arda’nın yapısına daha yakın bir çizimdir.  

Arda’nın etrafını deniz ve gök olarak çepeçevre saran Vaiya katmanının dışında bir katman daha mevcuttur. Bu katman ise Ilurambar, Dünya’nın Duvarları (Walls of World) olarak isimlendirilmiştir. Düz bir dünya gibi tasvir edilen Arda’nın küreselliği Ilurambar aracılığıyla oluşur. Ilurambar, Arda’nın sakinlerinin hayalinden çok öte bir biçimde buz gibi soğuk, cam gibi şeffaf ve çelik gibi sert olarak tasvir edilmiştir. 

Ilurambar, Boşluk (The Void) ile Arda’nın arasındaki sınırdır. Aralarındaki tek geçiş, Melkor’un Boşluk’a çıkarılması için yapılan Gece’nin Kapısı’dır (Door of Night). Bu kapı da Eärendil tarafından korunmaktadır.

Kabaca bir toparlama yapmak gerekirse Eä yaratılan kainatın tamamı, Arda kalbinde Yokolmayan Alev’in yer aldığı ve Gecenin Kapıları tarafından çevrilen küresel bir alem, Boşluk ise Arda’nın dışında yer alan ancak Eä’nın içinde var olan alan gibi aklımızda yerleşebilir. 

Burada değinmemiz gereken nokta Boşluk/Void kavramının, Eä öncesi ve sonrası olarak iki farklı kullanımının olduğudur. Türkçe çeviriye sadık kalarak Boşluk olarak kullandığım “The Void” kavramını “yokluk” kelimesi aslında daha iyi tanımlamaktadır. Bu iki yokluk halinden ilki, ilk bölümde değindiğim gibi Yokolmayan Alev’in orada olmama halidir. Yokolmayan Alev, tüm Ainur’u yaratan unsurdur. 

Metnin Aslı

And since I have kindled you with the Flame Imperishable…

Çevirisi

Ve sizi Yokolmayan Alevle canlandırdığım için…

J.R.R. Tolkien / Silmarillion / Ainulindalë

Burada biraz haddimi aşarak (ve Tarık Kaya’nın dediği gibi “En doğrusunu Allah bilir.” parantezi içerisinde) şunu diyebilirim: Eä öncesi alemde Yokolmayan Alev’in yokluğu yaratılmamışlığı nitelemektedir. Bu yaratılmamışlık Eru Ilúvatar’ın hükmü, ilmi dışında değildir, O’nun iradesidir. Bu hal Eru Ilúvatar’ın takdir ettiği bir haldir; bir alem demek sanki pek mümkün değildir. Eä sonrası alemde ise, Yokolmayan Alev’in kalbinde olduğu Arda’nın dışındaki alemdir. Bu Yokluk, zamana ve mekana tabi, ama yaratılışı Yokolmayan Alev’den nasipsiz bir yaratılıştır. 

Maalesef idrakimin ve söz haznemin tükendiği bu noktada durmak zorundayım.

---

Not: Tolkien’in kozmolojik sürprizleri bu kadarla kalmıyor. Hayatı boyunca durmaksızın belirli konuların farklı versiyonlarını üreten Tolkien, kozmoloji alanında da farklı denemelerde bulunmuş. Bu versiyonlara da ilerleyen yazılarda inşallah değinme niyetindeyim.