Arif mi, Büyücü mü?

7

Orta Dünya’ya Üçüncü Çağ’da gönderilen ve biz, Efsane-i Tolkien (Tolkien’s Legendarium) okuyucularının üçünü tanıdığımız ilginç şahsiyetlerin mahiyetleri, okuyucular için her zaman cezbedici olmuştur. Bu varlıkların ortak adı Istari olarak geçmektedir. Istari kelime anlamı olarak “bilen kişiler” demektir. Kitaplarda kullanılan İngilizce tabir ise “wizard” olarak geçer. “Wizard” kelimesi Türkçe “bilge” anlamına gelen “wise” kelimesinden türemiştir. Bu kelimeleri Türkçe’de “bilge” kelimesi ve bu kelimeden türeyen bilgelik ve bilgin kelimeleri ile de karşılayabiliriz. Diğer yandan Türkçe’ye Arapça’dan gelen, bilme, tanıma, ayırt etme anlamına gelen, “rf” kökünden türeyen, irfan ve arif kelimeleri de bu kelimeleri karşılamada kullanılabilir. 

İngilizce’de “-ard” son eki, sonuna geldiği kavramın, faili olan kişiyi tanımlamaktadır. “Hayata dair tecrübesi ve derin bilgisi ile doğru karar verebilme” anlamına gelen “wise” kelimesinin sonuna eklenen “-ard” soneki ile bu anlamı fiiliyata geçiren kişiyi tanımlanmaktadır. Türkçe sözlüğe bakıldığında “wizard” kelimesinin Efsane-i Tolkien içerisindeki kullanımını karşılamak için arif kelimesi bilge kelimesinden daha uygun görünmektedir. 

Tekrar İngilizce’ye dönersek, arif kelimesi ile karşılamayı tercih ettiğimiz “wizard” kelimesi, “wise” kökünden aldığı anlamdan farklı olarak kullanılmaktadır. Tecrübe, derin anlayış ve sezgiyi içeren bu kelime, bu kavramlar yerine zamanla büyü ve sihir becerisine sahip kişi olarak kullanılmaktadır. Hatta bu kullanımın nötr bir anlam taşıdığını, yerine göre olumlu ya da olumsuz yönlerde de kullanılabileceğini söylemek doğru olacaktır. 

Tüm bu etimoloji altyapısına ve kelimenin büyücü anlamında kullanılıyor olmasına rağmen, Tolkien’in kendi eserlerinde “wizard” kelimesini kullanması oldukça bilinçli bir kullanımdır. Tolkien bu kullanımının altyapısını şöyle açıklar:

The istari are translated ‘wizards’ because of the connexion of ‘wizard’ with wise and so with ‘witting’ and knowing.

J.R.R. Tolkien / The Letters of J.R.R. Tolkien / Letter 156

Istari, ‘arif’ (wizard) kelimesinin irfan (wise) ile ve yani kasıtlılık ve şuurluluk ile olan ilişkisinden ötürü ‘arifler’ (wizards) olarak tercüme edilmiştir.

J.R.R. Tolkien / J.R.R. Tolkien’in Mektupları / 156. Mektup

Tolkien’in eserlerini yazdığı dönemde de “wizard” kelimesi büyücü anlamıyla kullanılıyordu. Buna rağmen Tolkien’in bu kelimeyi kullanması ve bu kelimeyi irfan ile ilişkilendirmesi oldukça önemli bir ayrıntı gibi görünüyor. Bu ayrıntının sebebini anlamak için Istari’nin Üçüncü Çağ’da ortaya çıkışını incelemek faydalı olacaktır. Istari, Orta Dünya’ya Batı’dan gönderilen elçilerdi. Üçüncü Çağ’da artık Valinor eskisi gibi erişilebilir değildi ve Valar’ın Orta Dünya ile ilişkisi ilk iki çağdaki gibi değildi. Valar ve Valinor özellikle İnsanlar için hikayeden efsaneye dönüşme aşamasına gelmişti. Ancak her halükarda Valar, Ilúvatar’ın Arda’daki temsilcileri olmaya devam ediyorlardı ve bir Maia olan Sauron’un tekrar ortaya çıkma emareleri belirmeye başlayınca, Istari, Sauron’a karşı olan mücadelede Orta Dünya’nın hür halklarına destek olmak için gönderilmişlerdi. 

The Third Age was my age. I was the Enemy of Sauron; and my work is finished. I shall go soon.

J.R.R. Tolkien / The Lord of the Rings / Return of the King / The Steward and the King

Üçüncü Çağ benim çağımdı. Ben Sauron’un Düşmanıydım; ve benim görevim tamamlandı. Yakında ayrılmalıyım.

J.R.R. Tolkien / Yüzüklerin Efendisi / Kralın Dönüşü / Vekilharç ve Kral

Gandalf, Aragorn ile aralarında geçen bu konuşmada, kısa bir kaç cümle ile Orta Dünya’ya geliş nedenini ve görevinin tamamlandığı için ayrılması gerektiğini belirtmiştir. Aslında beş arifin tamamı bu görevle Orta Dünya’ya gönderilmişti. Fakat aslen her biri bir Maia olan bu arifler, görevlerine olan mutlak bir sadakatten, kendilerine bahşedilen güçler ve beceriler ile yozlaşıp, kendi nevlerinden olan Sauron’un yaptığı gibi mutlak isyankar olabilecek potansiyellere sahiplerdi. Aralarında görevini tamamlayan sadece Gandalf olmuştu. 

Ancak hikayenin başına döndüğümüzde, hatta Hobbit hikayesini incelediğimizde Gandalf’ın bir ariften daha çok bir büyücü gibi göründüğünü söylemek aşırı olmayacaktır. Gandalf özelinde baktığımızda, olağanüstü havai fişeklerle kalabalıkları eğlendiren bir büyücüden, Gondor’un büyük Cümlekapısı’nda, Nazgul Efendisi’ni şehre sokmayan bir arife dönüşünü görebiliyoruz. Hikayenin başlarında Gandalf’ın yaptığını gördüğümüz pek çok büyü nevinden hadiseyi, hikayenin sonlarında görmüyoruz. Bilakis hikayenin son bölümlerinde, yaptığı büyülerden çok, bizatihi varlığı ve söylemi ile akışa etki eden bir karakteri görüyoruz. 

Ben Tolkien’in “wizard” kelimesi seçimini, Gandalf’ın hikaye boyunca tekamülü ile birleştirdiğimde, Tolkien’in kelimenin genel kullanımdaki bozulmuş anlamını alıp, kökte varolan asıl anlamına geri taşıdığını düşünüyorum.  Modern kullanımda bozulmuş bir kavramı, kökte yer alan unutulmuş asıl haline getirmenin Tolkien’in misyonunun bir parçası olduğunu ve bunun sadece “wizard” kelimesi ile sınırlı olmadığını düşünüyorum.

Paylaşın.

Yazar Hakkında

7 yorum

  1. Çok güzel bir açıklama emeğinize yüreğinize sağlık. Kelimeler ne kadar doğru anlaşılırsa anlam ona göre şekillenir.

  2. Ömer Faruk on

    ilhan bey;
    Sevdigmiz birinden star kelimesinin anlamı üzerine şöyle bir çıkarım işitmiştim.
    His(s)tory<—Story<—Star
    Yıldız hikaye ve tarih.Hisstory için şunu dile getirmişlerdi. His story yani O'nun hikayesi.
    Yıldız(lar)da başlayan sonra hikayeye dönüşen ve zamanla tarihlesen. Bütün bunlar O'nun hikayesidir. Bu minvalde istari kelimisi içinde içerisinde str yani yıldız kökünü barındırıyor demişlerdi. Bu bilgiler içerisinde istari kelimesinin çevirisi için hisstory'den(O'nun hikayesi'nden) haberi olan şeklinde bir çeviri daha kapsamlı olabilir düşüncesindeyim.
    Bu güzel düşüncelerinizi bizimle paylaştığınız için çok teşekkürler.
    Muhabbetle…

  3. Faruk Yıldız on

    Gandalf, Radagast ve Saruman dışında Batı’dan gelen iki blue / ‘mavi’ arif oldukça gizemlidir.

    Tolkien bir mektubunda bu iki arifin Doğu’ya yardım için (Saruman’la birlikte) gönderildiğini ama görevlerinde başarısız olduklarını belki de bir büyü kültü başlattıklarından bahseder.

    Bu ariflerin isimleri ilk Alatar ve Pallando olarak verilse de daha sonra Morinehtar ve Rómestámo isim ya da ünvanlarını kullanmış Tolkien. (Darkness-slayer / Karanlığı Parçalayan ve East-helper / Doğu Yardımcısı)

    Geçen zaman içinde sadece isimleri değil akibetleri de değişmiş bu ariflerin, başarısızlık değil bilakis “War of the Ring” için hemen fark edilmeyen ama çok önemli bir rol oynadıklarından kısaca bahsetmiş Tolkien.

    Blue Avians – Blue Wizards:

    Corey Goode kendisi ile temasa geçen Blue Avians adını verdiği bir ırkın insanlığa yardım için geldiğini iddia ediyor. Daha da ilginci Blue Avians insanlığa daha önce de yardım etmeye çalıştıklarını fakat mesajı alan kişiler tarafından bunun bir külte dönüştüğünü söylemişler.

    Acaba Tolkien başta ne biliyordu/müşahede etti de meselenin bir külte döndüğünü düşündü/tahmin etti? ve neden sonra zaferi getiren onemli bir rol oynadıklarını öğrendi?

    Bir de Glorfindel’in mavi ariflerle ayni gemide yolculuk etmesi var. Bu yolculuk hakkında daha fazla bilgi var mı bilemiyorum

  4. Değerli İlhan bey, yazınız için teşekkür ederim. Sitenizdeki yazarların, bu sitenin kurulması için teşvikte bulunan gönül ehli insanlarla zaman zaman görüştüklerini okumuştum. Nitekim Tarık Kaya, 6 Mart 2015 tarihli ve “Lembas Kırıntısı – Bölüm 1” başlıklı yazısının son bölümünde şunları yazmıştı: “2009 yılının Eylül ayının ilk günlerinde, ilhama mazhariyeti neredeyse ismi olacak kadar onunla bütünleşmiş bir kutlu, -mealen- şunu ifade etmişti. İsterseniz bu Arif’e bundan sonra İlhami Efendi diyelim: Gandalf, Hz. Hızır’ın (as) 8000 sene önceki adıdır.”

    Buradan İlhami efendinin, nasibi olanlarla kendisindeki ilhamları belli ölçülerde paylaştığını anlıyorum. Bu aşamada daha fazla detaya girmeden, Oktan Keleş ile Tolkien’in Gandalf/Hızır’ın mahiyeti ile ilgili verdikleri bilgilerin, küçük ayrıntılar dışında, benzer nitelikte olmasının beklendiğini belirtmek isterim. Bu nedenle hem Oktan beyin hem de Tolkien’in Gandalf/Hızır tanımlarına bakıldığında:

    Oktan Keleş, “Deruni Devlet – Kutsal Halı” isimli kitabında Hızır’dan şöyle bahsetmektedir: “Âdem (as)’ın yeryüzüne indirilişinin ikinci bin yılı idi. Âdem (as)’ın torunları, Âdem (as)’ın talimatıyla yeryüzüne dağılmaya başlamışlardı. Âdem (as)’ın 19. Nesilden torunu Turk de Adem (as)’ın vasiyet ettiği topraklara maiyeti ile birlikte gitmişti… …Turk’un bu topraklara (İstanbul’a) gelişi yüzyıl kadar olmuştur. Turk’un bir oğlu olmuş ve o da 40 yaşlarına gelmiştir. Bu oğul diğer oğullarından farklıdır. Diğerlerine benzemez, erdemli, salih ve bilge bir kişidir. Diğer kardeşleri çok cesur ve sadıktırlar.Ama bu oğlunun farklı meziyetleri vardır. Turk, bu oğlunun adını rüyasında gördüğü gibi İSTANBUL koymuştur. Bu isim zamanla bulundukları toprağın ve şehrin ismi olacaktır. Bu oğlun ismi, daha sonra Yaratıcı’dan ilim alan ve dünya zamanlarında değişik zamanlarda Yaratıcı’nın muradıyla icraatlarda bulunacak ‘HIZIR’ diye anılacak olan isimdir.” Yani Oktan beyin anlatımına göre Hızır, 40 yaşlarında iken meydana gelen bir hadise sonucu Allah’ın lütfuna mazhar olmuş bir insandır.

    Tolkien’e göre ise Gandalf bir Maia ruhudur ve gerçek adı Olórin’dir. Lorien ismi verilen bir bahçede yaşayan ve birer Vala olan rüyaların efendisi Irmo‘nun ve onun kız kardeşi Nienna‘nın yanında yaşamaktaydı. Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte ölümsüz bir niteliğe sahiptir. Tolkie’nin tasvirine göre Gandalf’ın insan olmadığı anlaşılmaktadır.

    Elbette sitenizin esas amacının Tolkien’in felsefesini anlayıp bu felsefedeki iyiliklerden ve güzelliklerden faydalanmak olduğunu biliyorum. Ve yukarıdaki “Hangi Gandalf?” niteliğindeki yazımın gereksiz ayrıntı olduğunu düşünenler de olacaktır. Ancak bu aşamada, bu iki farklı Gandalf/Hızır tanımını (benim algılayışım bu yönde) siz nasıl değerlendiriyorsunuz merak etmekteyim.

    Selamlar

    • İlhan Akıncı on

      Tespitleriniz için çok teşekkür ederim. Bu konuyu tam açıklar mı henüz bilmiyorum, ancak şu anda üzerinde çalıştığım ve ilerleyen haftalarda değinmeyi düşündüğüm Tolkien’e ait notlar mevcut. Bu yazıları hazırlamam biraz daha zaman alacak, ama ihtimaldir ki direk cevabı veremesek de, düşüncelerimizi geliştirecek bazı unsurlar bulabileceğiz.

  5. Gandalf, Hızır AS’dır. Bu bilginin mantık duvarlarını zorlamadan hazmedilebilmesi için bir çok bilginin bilinmesi gerekir.

Reply To alaca Cancel Reply